مقایسه کتب نحوی و صرفی

یکی از امور مهم در مورد هر علمی کتاب شناسی آن علم است.
در مورد علم تصریف، کتبی که در مورد مسائل این علم بحث کرده اند به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند:
اول: بحث از جهت جریان قواعد، یعنی کتبی که از جهت قواعد جاری در کلمات وارد بحث شده اند مثل التصریف الملوکی ابن جنی که قواعد را مورد بحث قرار می دهد.
دوم: بحث از جهت مجاری قواعد، یعنی کتبی که از جهت محل جریان قواعد کلمات را مورد بحث قرار داده اند مثل شافیه ابن حاجب که ابواب مختلف دارد و با توجه به هیئات موجود در کلام عرب وارد بحث شده است. هر چند که بعد از بحث در مورد هیئات وارد بحث در قواعد شده است.
لذا در تصریف از هر دو جهت بحث صورت گرفته است و این تفاوت جهت بحث ها بسیار مفید بوده و به روشن شدن صحیح مطالب کمک زیادی می کند.
وأما در علم نحو فقط از جهت مجاری قواعد بحث صورت گرفته است. هر چند به اقتضاء نحو که از تراکیب بحث می کند به صورت مستقل از ادوات هم بحث صورت گرفته است مثل جمل خلیل و جنی الدانی مرادی و مغنی اللبیب ابن هشام. ولی با این حال هنوز کسی از فحول ادباء در نحو از جهت جریان قواعد بحث نکرده است. مثلا بحث زیاده، بحث حذف، بحث تقدیم و غیره که در اکثر قریب به اتفاق ابواب وجود دارد ولی کتابی مستقل در مورد این قواعد نگارش نشده است. با این بیان می تواند گفت تصنیف کتب نحوی هنوز دچار نقص بزرگی است.